Ψυχολογία και διατροφή στα ακριτικά νησιά της Λήμνου και τον Αγίου Ευστρατίου κατά την διάρκεια εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας του Covid-19.

Μαμαλίκου Μαρία, Ψυχολόγος M.Sc. PhD c

Βότση Ειρήνη - Χρυσοβαλάντου, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, M.Sc. PhD c

Η πανδημία από το νέο κορωνοϊό SARS-CoV-19 αποτελεί μία πρωτόγνωρη κατάσταση παγκόσμιας υγειονομικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία και επέφεραν με απότομο τρόπο πολλαπλές αλλαγές στην καθημερινότητα όλων μας.  Η καραντίνα, ο εγκλεισμός και η κοινωνική αποστασιοποίηση αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικούς πιεστικούς παράγοντες για το άτομο με τις ανάλογες επιπτώσεις οι οποίες και διαφέρουν ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός.

Ο εγκλεισμός στο σπίτι ως μέτρο εξάπλωσης της μετάδοσης του ιού ακολουθήθηκε από τις περισσότερες χώρες παγκοσμίως μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Από τις 23 Μαρτίου, η χώρα μας βίωσε μία διαφορετική καθημερινότητα, όπως την επέβαλε το ξέσπασμα της κρίσης του κορονωϊού, με τα έκτακτα μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού, να έχουν κάνει την εμφάνισή τους ήδη από τις αρχές του Μαρτίου. Το «Μένουμε σπίτι» ήταν πλέον μια νέα πραγματικότητα η οποία και διήρκεσε συνολικά 42 μέρες και έως τις 4 Μαΐου που ήρθη η υποχρέωση αποστολής SMS στον αριθμό 13033 ή συμπλήρωσης γραπτής άδειας κατά την έξοδο από το σπίτι, που είχε επιβληθεί από τις 23 Μαρτίου.

Μέσα στη νέα αυτή πραγματικότητα που διαμορφώθηκε κατά την διάρκεια της επιβολής των περιοριστικών μέτρων και του εγκλεισμού στις ζωές όλων μας, προέκυψε  η ανάγκη ερευνητικής καταγραφής και αποτύπωσης των ψυχολογικών και διατροφικών επιπτώσεων και συνηθειών  με στόχο την κατάλληλη προετοιμασία και αντιμετώπιση των ειδικών σε τοπικό επίπεδο στην περιοχή της Λήμνου και του Αγίου Ευστρατίου.  Στόχος της παρούσας ερευνητικής προσπάθειας αποτέλεσε η μελέτη του τρόπου  με τον οποίο οι κάτοικοι της Λήμνου και του Αγίου Ευστρατίου βίωσαν αυτή την ιδιαίτερη περίοδο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων λόγω της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19 σε ψυχολογικό και διατροφικό επίπεδο. Η Λήμνος και ο Άγιος Ευστράτιος είναι δύο ακριτικά νησιά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που βρίσκονται στο Βορειοανατολικό Αιγαίο. Η Λήμνος είναι το όγδοο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας με έκταση 476 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το τέταρτο σε μήκος ακτών (310 χιλιόμετρα) και ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 17.000 κατοίκους περίπου βάση της απογραφής του 2011. Ο Άγιος Ευστράτιος ή Άη Στράτης έχει πληθυσμό περίπου 270 κατοίκους (απογραφή 2011) και απέχει από την Λήμνο 18 ναυτικά μίλια.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Λήμνος και ο Άγιος Ευστράτιος δεν είχαν κάποιο επιβεβαιωμένο κρούσμα του ιού. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω διαδικτυακών ερωτηματολογίων και της ψηφιακής πλατφόρμας «google docs» και διήρκεσε συνολικά 3 εβδομάδες με ημερομηνία έναρξης την 4^η Μαίου 2020.

Αποτελέσματα έρευνας

Δημογραφικά χαρακτηριστικά συμμετεχόντων

Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 210 άτομα ηλικίας 19-66 ετών εκ των οποίων το 89% ήταν γυναίκες. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο το 41% είναι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ και σε επαγγελματικό επίπεδο το 19% είναι ελεύθεροι επαγγελματίες, το 18% δημόσιοι υπάλληλοι και το 10,7 % άνεργοι.

Ατομικά χαρακτηριστικά συμμετεχόντων

Το 14% των συμμετεχόντων σε σχετικό ερώτημα απάντησε ότι πάσχει από κάποια ασθένεια ή χρόνιο νόσημα, το 65% είναι έγγαμο/σύμφωνο συμβίωσης ενώ το 41% έχει 2 παιδιά. Το 86,8% κατά την διάρκεια των περιοριστικών μέτρων δεν έμενε μόνο στο σπίτι ενώ το 78 % δεν κάπνιζε.

Ψυχολογία κατά την διάρκεια εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων

Οι ερωτήσεις στο ερωτηματολόγιο της ψυχικής διάθεσης είχαν ως στόχο να αποτυπώσουν την ψυχική και συναισθηματική διάθεση και κατάσταση των κατοίκων της Λήμνου και του Αγίου Ευστρατίου την περίοδο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, σε σχετική ερώτηση το 33% είχαν μια μέτρια ανησυχία ότι θα προσβληθούν από τον COVID-19 ενώ μόλις το 4,4% είχε πάρα πολύ μεγάλη ανησυχία. Κατά ανάλογο τρόπο το 33% των συμμετεχόντων βίωνε μέτρια δυσκολία στο να κοιμηθεί και να παραμείνει κοιμισμένος ενώ το 50,2% δεν είχε καμία δυσκολία. Σε επίπεδο δυσκολίας συγκέντρωσης το 26,3% είχε μικρή δυσκολία να συγκεντρωθεί ενώ μόλις το 2,4% είχε πάρα πολύ μεγάλη δυσκολία.

Σε επίπεδο συναισθηματικής κατάστασης το 13,2 % δήλωσε ότι ένιωθε πολύ άγχος ενώ το 22,9 % βίωνε μέτρια επίπεδα άγχους. Το 10,7% των συμμετεχόντων ανέφερε ότι ένιωθε πάρα πολύ λυπημένο και το 22,4% ένιωθε σε μικρό βαθμό το συναίσθημα του θυμού. Το 6,8% ανέφερε ότι ένιωθε τρομοκρατημένο κατά τη διάρκεια εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων ενώ το 71,7 % σημείωσε ότι δε είχε όνειρα τα οποία σχετίζονταν με την πανδημία. Κατά ανάλογο τρόπο το 14,1 % ένιωθε σε μέτριο βαθμό ότι κάτι τρομακτικό πρόκειται να συμβεί και το 21% είχε μια μικρή αίσθηση ότι ένιωθε σαν να ήταν σε ταινία. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 22,4% ένιωθε πάρα πολύ αβεβαιότητα σε σχέση με το μέλλον του ενώ το 14,1% αισθανόταν απομακρυσμένο από τους άλλους ανθρώπους. Το 24,4% ένιωθε μέτριου βαθμού δυσκολία να ελέγξει τα σημαντικά πράγματα της ζωής του ενώ το 7,8% δήλωσε ότι είχε πολύ ευερέθιστη συμπεριφορά και εκρήξεις θυμού. Μόλις το 2,4% ανέφερε ότι είχε έντονες σωματικές αντιδράσεις. Τέλος, το 28,3% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι μπορούσε σε μεγάλο βαθμό να δει την θετική πλευρά των πραγμάτων και το 23,4% μπορούσε να απολαμβάνει τα πράγματα που απολάμβανε και στο παρελθόν. Παράλληλα ένα μικρό ποσοστό (8,8%) ένιωθε πάρα πολύ αισιοδοξία για το μέλλον και το 15,1% άλλαξε τις προτεραιότητες του για τη ζωή κατά την διάρκεια της εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας ενώ το 25,9% ανέπτυξε νέα ενδιαφέροντα.

Συνοψίζοντας σε ψυχολογικό επίπεδο με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας καταλήγουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων δεν ήταν ιδιαίτερα επιβαρυμένο ψυχολογικά κατά την διάρκεια εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων, δεδομένο που πιθανότητα οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι τόσο στη Λήμνο όσο και στον Άγιο Ευστράτιο δε υπήρχε κάποιο επιβεβαιωμένο κρούσμα και αφετέρου στο γεγονός ότι υπήρχε η δυνατότητα μεγαλύτερης ελευθερίας και αποσυμπίεσης σε φυσικό περιβάλλον σε σύγκριση με τους κατοίκους μεγάλων αστικών κέντρων. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρ ‘ότι το μεγαλύτερο ποσοστό δήλωσε χαμηλή έως μέτρια ανησυχία για αυτό που βίωνε ένα μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων εξέφρασε την ανησυχία του και την αβεβαιότητα του σε σχέση με το μέλλον και την εξέλιξη της κατάστασης. Τέλος στα πλαίσια των δυσκολιών και των ιδιαίτερων συνθηκών που βιώναμε αναδείχθηκε η θετική πλευρά της κατάστασης, καθώς πολλοί συμμετέχοντες δήλωσαν ότι άλλαξαν τις προτεραιότητες που είχαν στη ζωή και ανέπτυξαν νέα ενδιαφέροντα. Είναι σημαντικό λοιπόν ακόμα και μέσα σε μία τέτοια παγκόσμια κρίση όπως ήταν και συνεχίζει να είναι αυτή του κορωνιοίου οι άνθρωποι να προσπαθούν να εστιάσουν στη θετική πλευρά των πραγμάτων και να ενισχύσουν την ψυχική αντοχή τους.

Διατροφή  κατά την διάρκεια εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων

Οι ερωτήσεις στο ερωτηματολόγιο της διατροφής είχαν ως στόχο να αποτυπώσουν την διατροφική συμπεριφορά και τις διατροφικές επιλογές των κατοίκων της Λήμνου και του Αγίου Ευστρατίου της περίοδο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων.

Η έρευνά μας και στο κομμάτι της διατροφής έδειξε πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Το 56,1% παρέλειπε κάποιο γεύμα μέσα στην ημέρα του. Το 61,6% απάντησε πως παρέλειπε συνήθως το πρωινό και το δεκατιανό γεύμα! Οι έρευνες έχουν δείξει ξεκάθαρα πως η παράλειψη γευμάτων δεν βοηθά στην απώλεια βάρους, αλλά έχει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα, καθώς επηρεάζει τον μεταβολισμό, επιπλέον προκαλεί προβλήματα στο στομάχι όπως δυσπεψία και αυξάνει την πιθανότητα υπερβαρότητας και παχυσαρκίας μιας και μας οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανάλωση μεσημεριανού γεύματος και τσιμπολογήματος και κατ’ επέκταση μεγαλύτερη πρόσληψη θερμίδων. Συνεχίζοντας με τα αποτελέσματα παρατηρήσαμε πως το 23,4% των ερωτηθέντων έτρωγε 3-5 φορές την εβδομάδα γλυκά και το 36,1% 1-2 φορές την εβδομάδα. Ποσοστά τα οποία αυξήθηκαν κι άλλο, σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν, κατά την διάρκεια της καραντίνας. Τα fast food καταναλώνονταν προ καραντίνας από το 31,2% των Λημνιών 2-3 φορές τον μήνα, το 22% 1-2 φορές την εβδομάδα και ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό 37,1% τα έτρωγε σπάνια.

Κατά τη διάρκεια εγκλεισμού, όπως προαναφέρθηκε, φάνηκε να αυξάνεται το ποσοστό κατανάλωσης γλυκών, καθώς το 50% των ατόμων δήλωσαν ότι τρώγανε παραπάνω γλυκά εκείνη την περίοδο. Παράλληλα, το 25% δήλωσαν πως αύξησαν την κατανάλωση fast food/ ανθυγιεινών τροφίμων. Σε πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες, στο 54,6% αυξήθηκε η όρεξή τους και σχεδόν οι μισοί Λημνιοί, το 47% αύξησε το σωματικό του βάρος κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού. Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να αναφέρουμε πως η αύξηση της όρεξης και κατ’ επέκταση και του σωματικού βάρους ήταν πιθανότατα αποτέλεσμα συναισθηματικής πείνας και όχι βιολογικής. Ήταν αναμενόμενο μιας και η συναισθηματική πείνα συνδέεται με το στρες, το άγχος, τη στεναχώρια και την ανασφάλεια, αισθήματα δυσάρεστα που δημιουργήθηκαν κυρίως εκείνη την περίοδο που εξετάσαμε. Τέλος, όσον αφορά την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, ενώ αναμέναμε να αυξηθούν εξαιτίας της πανδημίας, λόγω των βιταμινών που περιλαμβάνουν και της θωράκισης που προσφέρουν στο ανοσοποιητικό, το 58% των Λημνιών δήλωσε ότι δεν επηρεάστηκε η κατανάλωση φρούτων και μόνο το 28% απάντησε πως αυξήθηκε η κατανάλωση φρούτων. Επίσης, κάτι παρόμοιο καταγράφηκε και στην κατανάλωση λαχανικών. Το 69,3% απάντησε πως δεν επηρεάστηκε η κατανάλωσή τους και μόνο το 23% αύξησε την κατανάλωση λαχανικών!

Συνοψίζοντας σε διατροφικό επίπεδο, ενώ περιμέναμε να δούμε πως η έξαρση του κορωνοϊού θα αύξανε τη ζήτηση τροφών που προσφέρουν ανοσολογική θωράκιση, όπως π.χ τα φρούτα και τα λαχανικά δεν παρατηρήσαμε κάτι ανάλογο. Επίσης, υπήρξε και ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων που ανέφερε μια στροφή της διατροφής του προς ένα πιο ανθυγιεινό σχήμα. Πιθανότατα, για να κατευνάσουν συναισθήματα όπως άγχος, ανησυχία, στεναχώρια κατέφυγαν στην κατανάλωση πολλών επεξεργασμένων τροφών, όπως γλυκών και fast food. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ξεκάθαρα πως το «lockdown» είχε επίδραση στην καταναλωτική συμπεριφορά των ατόμων. Θεωρούμε πως μέσα από την κρίση της πανδημίας θα ήταν μία ευκαιρία να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο τρεφόμαστε και να μάθουμε να ακολουθούμε τις οδηγίες των επαγγελματιών υγείας ώστε να είμαστε υγιείς ψυχή τε και σώματι. Η εξάπλωση του κορωνοϊού ίσως αποτελεί μία αφορμή να προσπαθήσουμε να τρεφόμαστε γενικότερα πιο υγιεινά, με σκοπό να ενισχύσουμε την άμυνα του οργανισμού μας και να είμαστε προετοιμασμένοι καλύτερα. Μία ισορροπημένη και  υγιεινή διατροφή περιλαμβάνει όλες τις ομάδες τροφίμων και σίγουρα την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών που βοηθάνε στη βελτίωση του ανοσοποιητικού. Αυτή η βελτίωση όμως δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα σε ένα μήνα από την ημέρα που θα ξεκινήσουμε να τρώμε φρούτα και λαχανικά, αλλά χρειάζεται να υιοθετηθεί ένας πιο υγιεινός τρόπος ζωής που θα γίνει η νέα καθημερινότητα του ατόμου. 

Συμπερασματικά

Τα παραπάνω ερευνητικά δεδομένα μας έδωσαν μια ικανοποιητική εικόνα του ψυχολογικού και διατροφικού αποτυπώματος της πανδημίας του κορωνοϊού σε τοπικό επίπεδο και είναι σημαντικό να αξιοποιήσουμε την γνώση και την πληρέστερη πληροφόρηση που υπάρχει πλέον για την θωράκιση και προετοιμασία μας τόσο σε ψυχολογικό όσο και σε διατροφικό επίπεδο. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κίνδυνος του ιού συνεχίζει να υπάρχει καθώς και ένα κρούσμα σε τοπικό επίπεδο μπορεί να αλλάξει κατά πολύ τα παραπάνω αποτελέσματα, οπότε και είναι σημαντικό να βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας και διατηρώντας πάντα την αισιοδοξίας μας ως σύμμαχο στην προσπάθεια μας.

Επιστροφή στην αρχική σελίδα -Πίνακα -Περιεχομένων

Σύνδεσμος :  Διαδικτυακό βιβλίο: Ο Κορονoϊός (SARS-CoV2) και η προκαλούμενη νόσος COVID-19